"Er is leven na de groei” Over postgroei met econoom Paul Schenderling

De impact van 'Er is leven na de groei' 

Na de publicatie van "Er is leven na de groei" was de belangstelling voor het boek en het postgroei verhaal "overweldigend groot". Paul, die toen 12 jaar als econoom bij Berenschot werkte, combineerde dit werk eerst met zijn stichting. Echter, door de enorme hoeveelheid vragen en verzoeken vanuit allerlei organisaties – overheden, bedrijven, politieke partijen, media – heeft hij zijn baan moeten opzeggen. Het doel van het boek, namelijk postgroei "uit de marge trekken" en op de kaart zetten als een idee dat iedereen kent en waar iedereen iets mee moet, is naar zijn mening gelukt in de afgelopen drie jaar. 

Rol als adviseur en de 'radicale flank' 

Paul geeft veel lezingen en advies aan professionele organisaties, waaronder ministeries, provincies, gemeentes, economische boards, bedrijven en politieke partijen. Hij helpt hen nadenken over de nieuwe economie, wat deze voor hen betekent en hoe ze hun keuzes en beleid hierop kunnen aanpassen. Hij gebruikt zijn lange advieservaring om "die vernieuwing te stimuleren". 

Hij beschrijft zijn invloed op twee manieren. Ten eerste door een "radicale flank" te zijn. Een radicaal, onafgezwakt verhaal zet het maatschappelijke en politieke gesprek "op scherp". De auteurs van het boek hebben krachtig onderbouwd dat er "geen enkel bewijs voor groene groei" is (waar al het huidige beleid op gebaseerd is). Ze hebben ook laten zien dat postgroei een reëel alternatief is en dat je met stevige hervormingen "echt heel ver kunt komen" richting een postgroei samenleving binnen de bestaande economie. Door deze radicale positie beïnvloeden ze het hele spectrum van discussie, zoals te zien is bij partijen als GroenLinks (Jesse Klaver) en het CDA (selectieve groei). Paul merkt op dat dit een manier is waarop activisten indirect veel invloed kunnen hebben, zelfs zonder meerderheid. 

Ten tweede is er het pragmatische aspect. Dit betekent inschatten "hoe ver je te ver kunt gaan" per organisatie of persoon, om het gesprek uitdagend maar niet afbrekend te maken. Hij probeert telkens het denken van mensen op te rekken en hen stappen verder te brengen. Hij is hierin open en helpt bijvoorbeeld provincies of partijen met het maken van selectieve groei agenda's. Hoewel dit niet de eindoplossing is die hij zelf prefereert, ziet hij het als een "majeure verbetering" en het verst haalbare voor die stakeholders. Hij beschouwt zichzelf dan ook als een soort "lobbyist" voor een betere wereld. Hij vindt de rol van adviseur prettig omdat je tussen wetenschap en praktijk zit, onafhankelijk bent en direct kunt zijn. 

Het beeld: burgers die ‘het onmogelijke’ vragen 

Bij het woord 'duurzaamheidstransitie' komt als eerste het beeld op van "een groepje burgers die als eerste besluit om tegen de stroom in iets te vragen" wat eigenlijk "een brug te ver is". Hij geeft het voorbeeld van Duitse consumenten in de jaren '90 die groene stroom en zonnepanelen vroegen toen de technologie nog inefficiënt en duur was. Deze "onmogelijke vraag" stimuleerde innovatie bij bedrijven en leidde uiteindelijk, met overheidssteun, tot een "vliegwiel". Dit proces van transitie vereist eerst burgers die het onmogelijke vragen, gevolgd door innoverende bedrijven en uiteindelijk ondersteuning vanuit de politiek. 

Het woord: eigenwijsheid en toekomstdenken 

Het eerste woord dat bij 'duurzaamheidstransitie' opkomt, is "eigenwijsheid". Hij definieert dit als "denken vanuit de toekomst". In organisaties is de status quo vaak "volstrekt gebruikelijk". Echter, als je vanuit de toekomst kijkt naar wat houdbaar, ethisch of sociaal is, en vervolgens terug redeneert naar wat er nu nodig is, dan kom je op heel andere processen, standpunten en beleidsvoorstellen dan wat er nu ligt. Dit toekomstdenken is essentieel voor transities, hoewel het lastig is. 

Voor Paul is ethiek zijn "tijdmachine". Door bijvoorbeeld naar de ethische verhouding tot het mondiale zuiden te kijken, ziet hij dat de huidige grondstofgebruik en CO2-uitstoot onhoudbaar zijn. Hoewel hij een verhalenverteller is, geen tekenaar, kan hij met ethiek een nieuwe toekomst voorstellen en terug redeneren. Zo is ook het postgroei concept ontstaan. Empirisch onderzoek toonde aan dat de sociale impact van de Nederlandse economie op het mondiale zuiden ernstig is: 10 miljoen mensen werken voor Nederlandse consumptie, waarvan meer dan de helft wordt uitgebuit met onmenselijke werktijden, zware omstandigheden en een loon dat geen menswaardig bestaan oplevert (het minimumloon is vaak de helft van een leefbaar loon). De ecologische impact is eveneens disproportioneel groot op "elk denkbaar milieu". 

De overstap: van adviesbureau naar postgroei beweging 

Het opzeggen van zijn baan bij Berenschot was een "eigenwijze stap" en "echt moeilijk" omdat hij "adviseur in hart en nieren" is en veel plezier had in zijn werk en met collega's. Er was een risico dat het opbouwen van een adviespraktijk vanuit de stichting, zonder de naamsbekendheid van Berenschot, niet zou lukken. Ook het inkomen was onzekerder. Hij is van nature geen risiconemer. Hij is echter wel "ondernemender geworden". Het advies dat het risico-gevoel went bleek te kloppen; het was vooral intens in het eerste jaar. Paul concludeert dat als je een idee hebt en luistert naar je hart, je meer kansen ziet en kleine, moedige stappen de kans op succes vergroten. Dit was een "openbaring" voor hem. 

Een beweging bouwen 

Paul is het meest trots op het feit dat het is gelukt "een brug te slaan naar mensen" en dat het idee een beweging is geworden waar "zoveel vrijwilligers nu aan bijdragen". Dit was de enige manier om postgroei uit de marge te halen. Een voorbeeld van waar Paul via de stichting nog meer bij betrokken is, is de 'productwijzer', waar vrijwilligers (samenwerkend met een Britse organisatie) productinformatie hebben vertaald en modern gepresenteerd. Hij is erg blij dat zoveel mensen bereid zijn om bij te dragen. Velen hebben, geïnspireerd door zijn collega-schrijver en econoom Matthias Olthaar en zijn eigen voorbeeld, minder betaald werk aangenomen om tijd te doneren aan de stichting/beweging. Hij ziet zijn toekomstige rol (over 10 jaar) nog steeds in het scheppen van nieuwe toekomstbeelden en mensen scherp houden, terwijl er ook nieuwe praktijkrollen binnen de beweging zullen ontstaan. 

Advies voor luisteraars: verenigen en doen 

Gezien de huidige uitdagingen en het gebrek aan beweging bij veel bedrijven en overheden, is het volgens Paul het belangrijkst om "onszelf te verenigen". Initiatieven van individuen of bedrijven moeten samenkomen om gezamenlijk te laten zien wat mogelijk is. Hij is hierdoor gemotiveerd omdat geduld en doorzettingsvermogen "uiteindelijk ook beloond wordt".